Στο γύρισμα του 20ου αιώνα η κοινότητα του Κιούπκιοϊ (Πρώτη) είναι κτήση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας όπως και όλη η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη, που αποτελούν το μήλον της έριδος για τους Βαλκανικούς Εθνικισμούς. Η έντονη διαμάχη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων για τον προσεταιρισμό των κατοίκων της περιοχής και κυρίως των σλαβόφωνων χριστιανών, οδηγεί στην ένοπλη σύγκρουση που περιγράφεται με τον όρο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908). Οι κάτοικοι της Πρώτης και των χωριών του Παγγαίου τρομοκρατούνται από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες που δρουν στην περιοχή και προσπαθούν να επιβάλουν τη Βουλγαρική Εξαρχία.
Οι δάσκαλοι δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις, ο Γεώργιος Καραμανλής, πατέρας του Κωνσταντίνου, αποτελεί παράδειγμα δασκάλου που συμμετείχε ενεργά στον Μακεδονικό αγώνα και συμπαρέσυρε και άλλους Πρωταίους. Οι εχθροπραξίες σταματούν με την επικράτηση του κινήματος των Νεότουρκων και την παράδοση των όπλων από τους Βούλγαρους το 1908.
Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία εισάγει στις εκτάσεις της την καλλιέργεια καπνού. Η ευδοκίμηση της εκλεκτής ποικιλίας των Ανατολικών καπνών στα καλλιεργήσιμα χωράφια της περιοχής του Παγγαίου, οδήγησε στην οικονομική ακμή των κατοίκων του χωριού. Παράλληλα, αναδεικνύονται δυο στρώματα αγροτών, οι κάτοχοι της μεγάλης ιδιοκτησίας και οι μικροϊδιοκτήτες γης που πολλές φορές πωλούν στους πρώτους την εργατική τους δύναμη.
Η οικογενειακή οργάνωση της παραγωγής στα πλαίσια της «κάθετα διευρυμένης» οικογένειας και του μαχαλά, αρχίζει να υπονομεύεται πριν από το τέλος της Οθωμανικής διοίκησης της περιοχής. Η εισαγωγή της καλλιέργειας καπνού οδήγησε στην εμπορευματοποίησή του, που είχε ως αποτέλεσμα τη διάνοιξη της κλειστής οικονομίας αυτάρκειας.
Οι δάσκαλοι δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις, ο Γεώργιος Καραμανλής, πατέρας του Κωνσταντίνου, αποτελεί παράδειγμα δασκάλου που συμμετείχε ενεργά στον Μακεδονικό αγώνα και συμπαρέσυρε και άλλους Πρωταίους. Οι εχθροπραξίες σταματούν με την επικράτηση του κινήματος των Νεότουρκων και την παράδοση των όπλων από τους Βούλγαρους το 1908.
Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία εισάγει στις εκτάσεις της την καλλιέργεια καπνού. Η ευδοκίμηση της εκλεκτής ποικιλίας των Ανατολικών καπνών στα καλλιεργήσιμα χωράφια της περιοχής του Παγγαίου, οδήγησε στην οικονομική ακμή των κατοίκων του χωριού. Παράλληλα, αναδεικνύονται δυο στρώματα αγροτών, οι κάτοχοι της μεγάλης ιδιοκτησίας και οι μικροϊδιοκτήτες γης που πολλές φορές πωλούν στους πρώτους την εργατική τους δύναμη.
Η οικογενειακή οργάνωση της παραγωγής στα πλαίσια της «κάθετα διευρυμένης» οικογένειας και του μαχαλά, αρχίζει να υπονομεύεται πριν από το τέλος της Οθωμανικής διοίκησης της περιοχής. Η εισαγωγή της καλλιέργειας καπνού οδήγησε στην εμπορευματοποίησή του, που είχε ως αποτέλεσμα τη διάνοιξη της κλειστής οικονομίας αυτάρκειας.
Επανεκτυπωμένη ,από το αρχείο του Ι.Ιατρίδη 1903-1953.
Η οικογένεια Μπαράνου (Βαράνου) κατά την επεξεργασία ξερού καπνού-παστάλιασμα.
Το μνημείο των πεσόντων, όπως έχει αποκατασταθεί σήμερα
Η Οθωμανική αυτοκρατορία, μη μπορώντας να ανταποκριθεί στις νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, ακολουθεί επιθετική πολιτική απέναντι στη θρησκευτική και τη νεοσύστατη εθνική συνείδηση των υπηκόων προκαλώντας γενικευμένη εξέγερση. Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος το 1912 εκτοπίζει την Οθωμανική διοίκηση από τα Βαλκάνια. Η Πρώτη τίθεται υπό βουλγαρική κατοχή και έτσι ξεκινάει ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος με συμμάχους την Ελλάδα και την Σερβία ενάντια στον επεκτατισμό της Βουλγαρίας. Ο Ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Πρώτη τον Ιούλιο του 1913. Κατά την αποχώρησή τους οι Βούλγαροι πυρπολούν το Δοξάτο Δράμας και το Σιδηρόκαστρο Σερρών.
Η Δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή από το 1916 έως το 1918 ήταν ιδιαίτερα βίαιη, 360 άνδρες από την Πρώτη εκτοπίζονται στα τάγματα εργασίας στη Βουλγαρία και 150 από αυτούς δεν γυρνούν ποτέ. Το μνημείο με τα ονόματά τους, καθώς και των 80 νέων, που πολέμησαν και χάθηκαν στη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922), βρισκόταν στο παλιό κτίριο της κοινότητας Πρώτης. Το 1941 καταστρέφεται με διαταγή του Βούλγαρου Δημάρχου,στην Τρίτη Βουλγαρική κατοχή που ήταν και η τελευταία.
Η Δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή από το 1916 έως το 1918 ήταν ιδιαίτερα βίαιη, 360 άνδρες από την Πρώτη εκτοπίζονται στα τάγματα εργασίας στη Βουλγαρία και 150 από αυτούς δεν γυρνούν ποτέ. Το μνημείο με τα ονόματά τους, καθώς και των 80 νέων, που πολέμησαν και χάθηκαν στη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922), βρισκόταν στο παλιό κτίριο της κοινότητας Πρώτης. Το 1941 καταστρέφεται με διαταγή του Βούλγαρου Δημάρχου,στην Τρίτη Βουλγαρική κατοχή που ήταν και η τελευταία.
Το Κιουπκιοϊ αναγνωρίζεται ως κοινότητα των Σερρών το 1919. Συγχρόνως αποφασίζεται η αλλαγή των ονομάτων των χωριών με τουρκική ή σλαβική προέλευση. Κιούπ-κιοϊ μεταφράζεται από τα τουρκικά ως το χωριό των πιθαριών ή χωριό που μοιάζει με πιθάρι μορφολογικά. Σε όλες τις τοπικές κοινότητες στέλνονται ερωτηματολόγια για την εύρεση του κατάλληλου ονόματος. Κίεσαν, Φυλλίδα, Πίθιον, τα ονόματα που προτάθηκαν, τελικά το Υπουργείο Εσωτερικών αποφάσισε το Πρώτη το 1926.
Το ΦΕΚ που επικυρώνει το όνομα Πρώτη.
Το Πρακτικό 5 του Κοινοτικού Συμβουλίου που συγκλήθηκε με σκοπό τη μετονομασία του Κιούπκιοϊ σε Πρώτη
Το ερωτηματολόγιο που στάλθηκε στις τοπικές κοινότητες για την επιλογή του κατάλληλου ονόματος.
Ο πίνακας ηλεκτροδότησης που εγκαταστάθηκε
στο σπίτι της οικογένειας Λαδιά το 1956.
Την ημερομηνία σημείωσε ο ίδιος ο Αχιλλέας Λαδιάς.
στο σπίτι της οικογένειας Λαδιά το 1956.
Την ημερομηνία σημείωσε ο ίδιος ο Αχιλλέας Λαδιάς.
Από το 1920 και για μια δεκαετία μέχρι την οικονομική κρίση του 1930 η Πρώτη γνωρίζει μεγάλη οικονομική ακμή. Χτίζονται πέντε μεγάλα καπνομάγαζα και η τιμή πώλησης του καπνού είναι πολύ υψηλή. Μέσα σε λίγα χρόνια γίνονται σημαντικά έργα υποδομής όπως το υδραγωγείο, που λύνει το σοβαρό πρόβλημα της λειψυδρίας. Χτίζεται το Δημοτικό σχολείο, ιδρύεταιο Αγροτικός Συνεταιρισμός (1919),ο Σύλλογος Φιλομούσων (1925) και ο Γυμναστικός Σύλλογος «Άρης» (1926). Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 εγκαθίσταται η πρώτη ιδιωτική μηχανή παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στον αλευρόμυλο της Πρώτης. Το 1955 η Πρώτη γίνεται το πρώτο χωριό του Παγγαίου που ηλεκτροδοτείται από τη ΔΕΗ. Μετά τη δύσκολη δεκαετία 1940-1950 με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο που στιγμάτισαν τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, ξεκινά μια περίοδος ταχύτατης ανάπτυξης που αλλάζει διαπαντός τις παραγωγικές σχέσεις και τη ζωή των ανθρώπων, μεταβιβάζοντας την κοινωνία στη βιομηχανική εποχή.